1η Μαΐου, μία ημέρα ορόσημο που καθιερώθηκε πριν 131 χρόνια, ως ημέρα τιμής των εργαζόμενων στο Σικάγο, που εξεγέρθηκαν το 1886, διεκδικώντας 8ωρη εργασία και καλύτερες συνθήκες.
Η Εργατική Πρωτομαγιά εξ ορισμού μας φέρνει στο νου, απεργούς συγκεντρωμένους, πορείες με ένταση, ομιλητές στα πεζοδρόμια στις λαϊκές γειτονιές, φρουρές έξω από εργοστάσια που εμποδίζουν τους απεργοσπάστες, συλλήψεις και αιματηρές συμπλοκές με την Αστυνομία, εργατικούς παιάνες να εντείνουν τον παλμό των διαδηλώσεων.
Μία ιστορική ημέρα, μια γιορτή αφιερωμένη στις διεθνείς διεκδικήσεις, με σαφείς επιδράσεις στις εργασιακές σχέσεις στα χρόνια που ακολούθησαν.
Η πρώτη Μαΐου είναι ημέρα απεργίας και όχι αργίας αν και ημερολογιακά, καθώς είναι η ημέρα των λουλουδιών και της άνοιξης, συνδυάζεται συχνά με εκδρομές στην φύση και το παραδοσιακό μαγιάτικο στεφάνι.
Η 1η Μαΐου καθιερώθηκε στις 20 Ιουλίου 1889 στο Παρίσι, κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Σοσιαλιστικού Συνεδρίου, (Β’ Σοσιαλιστικής Διεθνούς) και έλαβε τον χαρακτήρα μιας ετήσιας γιορτής.
Η Εργατική Πρωτομαγιά από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. συνδέθηκε με αιματοβαμμένες εξεγέρσεις, μαζικές απεργίες, εκτελέσεις. Στους επόμενους αιώνες και αυτό που παρέμεινε ως σήμερα, είναι ο τεράστιος κοινωνικός και πολιτικός χαρακτήρας της, που προκαλεί ακόμη συγκίνηση στις περισσότερες χώρες του κόσμου.
Η Εργατική Πρωτομαγιά στο Σικάγο:
Το Μάη του 1886 οργανώνεται και πραγματοποιείται η εξέγερση των εργατών του Σικάγου, η οποία αποτελεί μια από τις κορυφαίες στιγμές της πάλης των τάξεων στη σύγχρονη εποχή. Διεκδικούσαν 8ωρο και καλύτερες συνθήκες εργασίας, αντλώντας έμπνευση από τις επιτυχημένες κινητοποιήσεις των εργατών στον Καναδά.
Την 1η Μαΐου του 1886, 600.000 άνθρωποι δεν παρουσιάστηκαν στις εργασίες τους και συμμετείχαν στις απεργίες που γίνονταν σε όλη την χώρα.
Στο Σικάγο ήταν πάνω από 80.000. Εκείνο το Σάββατο του 1886, εργάσιμη μέρα, οι εργάτες ξεκίνησαν με τις οικογένειές τους για να διαδηλώσουν ειρηνικά στο χώρο της συγκέντρωσης στην πλατεία Haymarket.
Η μεγάλη απεργία συνεχίστηκε για τρεις ημέρες. Αρχικά επικρατούσε ηρεμία αλλά η δυναμική επέμβαση της αστυνομίας καθώς και οι προσπάθειες των απεργοσπαστών να λύσουν τον απεργιακό κλοιό, είχαν ως συνέπεια να ξεσπάσουν συμπλοκές.
Τις επόμενες ημέρες τα συλλαλητήρια συνεχίστηκαν, η αστυνομία επενέβη και χρησιμοποίησε επανειλημμένα βία για να καταστείλει τις κινητοποιήσεις, ενώ από το πλήθος των εργατών ρίχθηκε μια χειροβομβίδα.
Οι αστυνομικοί άνοιξαν αμέσως πυρ και το αποτέλεσμα ήταν 4 εργάτες και 7 αστυνομικοί να χάσουν τη ζωή τους, ενώ δεκάδες τραυματίστηκαν.
Για τη βομβιστική επίθεση, που προκάλεσε τον θάνατο των αστυνομικών, συνελήφθησαν οι Άουγκουστ Σπις, Γκέοργκ Έγκελ, Άντολφ Φίσερ, Λούις Λινγκ, Μίκαελ Σβαμπ, Σάμουελ Φίλντεν, Όσκαρ Νίμπι και Άλμπερτ Πάρσονς, που ήταν από τους διοργανωτές της διαδήλωσης.
Η δίκη που ακολούθησε, εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να είναι αμφιλεγόμενη στα νομικά χρονικά της Αμερικής.
Η υπεράσπιση υποστήριξε ότι πρόκειται για προβοκάτσια, ωστόσο οι ηγέτες του κινήματος καταδικάστηκαν σε θάνατο και ισόβιες ποινές.
Η διεθνής προβολή αυτής της δίκης δημιούργησε τα θεμέλια της Εργατικής Πρωτομαγιάς ως Εργατικής Γιορτής.
Εργατική Πρωτομαγιά στην Ελλάδα – ο Ματωμένος Μάης στη Θεσσαλονίκη:
Η πρώτη αναφορά για απεργία στον ελλαδικό χώρο, έγινε την Πρωτομαγιά του 1888 στην πόλη της Δράμας, από τους καπνεργάτες. Κύριο αίτημα τις δέκα ώρες εργασίας – τότε εργαζόταν 13 και 14 ώρες – ενώ η χώρα τελεί υπό Οθωμανική κυριαρχία.
1891: Ο Σταύρος Καλλέργης και μερικοί ακόμη σοσιαλιστές φωτογραφίζονται, συμμετέχοντας συμβολικά στην επέτειο της διαμαρτυρίας των εργατών στο Σικάγο. Περίπου 30 άτομα συγκεντρώνονται στο Στάδιο και διαμαρτύρονται κατά της πλουτοκρατίας.
1893: Ο πρώτος μαζικός εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς, στην Αθήνα.
Την οργάνωση για τις κινητοποιήσεις ανέλαβε ο Κεντρικός Σοσιαλιστικός Σύλλογος του Σταύρου Καλλέργη. Τα αιτήματα των συγκεντρωμένων ήταν 8ωρη εργασία, Κυριακάτικη αργία και σύνταξη για τα θύματα εργατικών ατυχημάτων.
Η κατάληξη αυτού του πρώτου εορτασμού ήταν η σύλληψη του Καλλέργη – μετά την μεγαλόφωνη αντίδρασή του για την κωλυσιεργία του προέδρου της Βουλής στο να διαβάσει το ψήφισμα των εργατών – και η φυλάκισή του για 10 ημέρες.
Έτσι έληξε η πρώτη επέτειος της εργατικής πρωτομαγιάς στη χώρα μας.
1894: Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς επαναλήφθηκε με τη συμμετοχή περίπου 6.000 ατόμων.
Η ιστορική ακολουθία των εορτασμών στην Ελλάδα, παρουσιάζει κενά κυρίως διότι επηρεαζόταν από τις πολιτικές εξελίξεις της χώρας και το αντίστοιχο Ελληνικό εργατικό κίνημα άργησε σχετικά να “ενηλικιωθεί”.
Μετά από ένα κενό αρκετών χρόνων, η Φεντερασιόν Θεσσαλονίκης θα αναλάβει το 1911 την διοργάνωση της εργατικής Πρωτομαγιάς στη Θεσσαλονίκη.
Οι αστυνομικές δυνάμεις επεμβαίνουν και συλλαμβάνουν τους πρωτεργάτες και ηγέτες της Φεντερασιόν, Αβραάμ Μπεναρόγια, Σαμπετάι Λεβί και Σαμουήλ Γιονά.
Θα περάσουν αρκετά χρόνια για τις επόμενες οργανωμένες εκδηλώσεις με συλλαλητήρια και κινητοποιήσεις στη χώρα μας.
1924: Δολοφονείται ο Σ.Παρασκευαΐδης στην πλατεία Κοτζιά, όπου βρισκόταν το Εργατικό κέντρο Αθηνών.
1926: Την επομένη της Πρωτομαγιάς, στις 2 Μαΐου ιδρύεται η ΑΔΕΔΥ.
1929: Απαγόρευση των πρωτομαγιάτικων εκδηλώσεων από την κυβέρνηση Βενιζέλου.
1934: Μετά τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς, ξεκινούν απεργίες των μυλεργατών και των λιμενεργατών στην Καλαμάτα.
Ματωμένος Μάης του 1936:
Από το 1931 έως και το 1936 στη χώρα παρατηρείται έντονο απεργιακό κίνημα λόγω της κρίσης που είχε προηγηθεί μετά το Μεγάλο Κραχ του 1929.
Η πτώχευση του 1932 έκανε την κατάσταση στη χώρα τραγική και συνεχώς καταγραφόταν τοπικές αλλά και γενικές απεργίες από την αρχή του 1936 και η αιματηρή καταστολή τους.
Στη Θεσσαλονίκη ξεκινά η απεργία των καπνεργατών τον Φεβρουάριο του 1936, με την κατάληψη ενός εργοστασίου.
Αρχικά γινόταν μικρές συγκεντρώσεις με ομιλητές σε διάφορα μέρη της πόλης. Η αστυνομία επεμβαίνει με εντολές να καταστέλλει τις κινητοποιήσεις, οι οποίες συχνά καταλήγουν σε αιματηρές συγκρούσεις.
Από τις τελευταίες μέρες του Απριλίου έως και την 12η Μαΐου 1936, η απεργία γίνεται διαρκείας, ενώ η ευρύτερη εργατική τάξη δηλώνει την συμπαράστασή της. Πολλά καταστήματα μένουν κλειστά.
Σε όλη την Ελλάδα, πραγματοποιούνται πάνω από 200 απεργίες, κινητοποιήσεις, συλλαλητήρια, σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ξάνθη, Δράμα, Καλαμάτα, Βόλο, Καρδίτσα.
Τον κλάδο των καπνεργατών ακολούθησαν οι σιδηροδρομικοί, αυτοκινητιστές, τροχιοδρομικοί και οι εργαζόμενοι στον ηλεκτρισμό. Με απεργίες θα συμμετέχουν και η πλειοψηφία των αρτεργατών, των βιομηχανικών εργατών και άλλων κλάδων εργαζομένων, ενώ οι καταστηματάρχες κρατούν σε μεγάλο ποσοστό τα καταστήματά τους κλειστά.
9 Μαΐου 1936: οι δρόμοι της πόλης, από νωρίς το πρωί είναι γεμάτοι από διαδηλωτές που προσπαθούν για δεύτερη μέρα να φτάσουν ως το Διοικητήριο.
Η πρώτη σοβαρή συμπλοκή έγινε μεταξύ των διαδηλωτών και της αστυνομίας στην Εγνατία οδό. Η μέρα θα κλείσει με 12 νεκρούς και πάνω από 200 τραυματίες.
Ο 25χρονος αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης έπεσε νεκρός στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Εγνατίας. Ο θρήνος της μητέρας του πάνω από τη σορό του, που απαθανατίστηκε σε φωτογραφία, έγινε πηγή έμπνευσης για τον Γιάννη Ρίτσο.
Ο Έλληνας ποιητής συνέθεσε τον Επιτάφιο, που μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη.
10 Μαΐου 1936: οι κηδείες των θυμάτων μετατρέπονται σε μαζικές διαδηλώσεις.
Δεν γίνονται συμπλοκές και πάνω από 100.000 άνθρωποι ακολουθούν την νεκρική πομπή.
Στις 11 Μαΐου κηρύσσονται απεργίες διαμαρτυρίας σε πολλές πόλεις της χώρας.
Η αναταραχή τερματίζεται την επομένη, με σημαντικές υποχωρήσεις από την πλευρά των καπνεμπόρων, ενώ το κράτος υπόσχεται να χορηγήσει συντάξεις στις οικογένειες των θυμάτων.
Στις 12 Μαΐου 1936 έληξε η απεργία.
Για πρώτη φορά, η Θεσσαλονίκη είχε γίνει μάρτυρας μιας κοινωνικής σφαγής. Οι κοινωνικό- πολιτικές αναταράξεις της δεκαετίας του ΄30 και η οικονομική κατάρρευση, συνέπεια του κραχ του ΄29 οδήγησαν τη χώρα στην δικτατορία του Μεταξά τον Αύγουστο του ΄36.
Το 1937 καθιερώθηκε η Πρωτομαγιά ως «Ημέρα Εορτασμού της Εργασίας» και η τελευταία εβδομάδα του Απριλίου ως «Εβδοµάς Εργατικής Αµίλλης».
1944: Εκτελούνται στο σκοπευτήριο της Καισαριανής 200 άτομα από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής.
Για να εορταστεί ελεύθερα η Πρωτομαγιά στη χώρα μας, θα τελειώσει ο Β΄παγκόσμιος πόλεμος, μετά το 1945-1946.
1946: Συλλαλητήριο στο Παναθηναϊκό Στάδιο υπό την ηγεμονία του ΕΡΓΑΣ.
1976: Μεταπολίτευση και ίδρυση εργοστασιακών σωματείων. Οι συγκεντρώσεις γίνονται πολυπληθείς και δυναμικές.
Το μήνυμα της Εργατικής Πρωτομαγιάς για τη νεότερη κοινωνία, στο πλαίσιο της συνεχούς αναθεώρησης τόσο των ιδανικών αλλά και των αξιών, δείχνει να έχει “απομακρυνθεί” από την πρώτη, έντονη και μάχιμη εικόνα του 19ου αι.
Τα εργατικά δικαιώματα για τα οποία πάλεψε η εργατική τάξη τότε, έχουν κατοχυρωθεί και ψηφιστεί σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο. Το διεκδικίσιμο πλέον είναι η ουσιαστική εφαρμογή και η τήρησή τους.
Ιδανικά, την 1η Μαΐου στις σύγχρονες κοινωνίες τιμούμε την μνήμη των πρώτων αγωνιστών, γιορτάζουμε την διασφάλιση βελτιωμένων συνθηκών εργασίας και δίκαιων αμοιβών από τους εργοδότες και φυσικά, την συνεχή βελτίωση με ανταγωνιστικές δεξιότητες και ικανότητες από τους εργαζομένους.