Η Παναγία των Χαλκέων ή Κόκκινη Εκκλησία βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης δυτικά της Αρχαίας Αγοράς. Ακριβώς πάνω στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Αριστοτέλους είναι χτισμένη στο τέλος της Ρωμαϊκής Χαλκευτικής στοάς, από την οποία πήρε και την ονομασία της.
Στο σημείο που χτίστηκε η Παναγία των Χαλκέων κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο στη Θεσσαλονίκη λειτουργούσαν εκεί τα εργαστήρια και τα καταστήματα χάλκινων ειδών . Ακόμη και σήμερα υπάρχουν καταστήματα που διατηρούν το ίδιο επάγγελμα και πωλούν χάλκινα είδη, αναμνηστικά, οικιακά είδη κλπ.
Η πρόσβαση στην εκκλησία των Χαλκέων είναι εύκολη, με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, οδικώς ή με τα πόδια. Αν βρίσκεστε κοντά στην πλατεία Αριστοτέλους , απέχετε μόλις ελάχιστα λεπτά.
Χτίστηκε από τον πρωτοσπαθάριο και διοικητή της Λαγουβαρδίας Χριστόφορο, ο τάφος του οποίου φιλοξενείται στο εσωτερικό του ναού. Είναι ο μοναδικός ναός στη Θεσσαλονίκη στο εσωτερικό του οποίου βρίσκεται ο τάφος του ιδιοκτήτη του. Εικάζεται πως στη θέση του ναού προϋπήρχε ιερό αφιερωμένο στον θεό Ηφαιστο, προστάτη των χαλκέων κατά την αρχαιότητα.
Αρχιτεκτονικά, η εκκλησία των Χαλκέων ανήκει στην Μακεδονική περίοδο των ναών που ακολουθούσαν την σταυροειδή τεχνική με τρούλο. Από τους κόκκινους πλίνθους που χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερσή της, πήρε την δεύτερη ονομασία της και έμεινε γνωστή ως “Κόκκινη Εκκλησία”. Η τεχνοτροπία που χτίστηκε ακολουθεί την εναλλαγή λεπτών και μεγαλύτερων πλίνθων. Καθώς οι λεπτότεροι πλίνθοι χάνονται, αρχίζουν να καλύπτονται από ανοιχτόχρωμο κονίαμα. Η τεχνική αυτή είναι γνωστή ως “τεχνική των κρυμμένων πλίνθων”.
Ο ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία ωστόσο δεν υπάρχουν στοιχεία για την βυζαντινή επωνυμία του.
Την περίοδο της Τουρκοκρατίας όταν μετατράπηκε σε τζαμί πήρε την ονομασία Καζαντζιλάρ Τζαμί (τζαμί των Χαλκωματάδων ή τζαμί των Καζανεμπόρων).
Στον σεισμό του 1933 υπέστη ζημιές οι οποίες αποκαταστάθηκαν έως τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο ενώ ο μεγάλος σεισμός του 1978 στη Θεσσαλονίκη, άφησε τα σημάδια του και οι εργασίες αποκατάστασης ολοκληρώθηκαν μετά τη δεκαετία του 1980.
Ο κυρίως ναός με τους τέσσερις κίονες που στηρίζουν ισάριθμες καμάρες, δημιουργούν ένα σταυρό, όπου στις τέσσερις γωνίες του δημιουργούνται μικρότεροι χώροι με αβαθείς θόλους.
Η διακόσμησή του έγινε με αγιογραφίες κατά την ανέγερσή του το 1028. Τον 12ο αι έγινε μια δεύτερη αγιογράφηση, ενώ βρέθηκαν και αγιογραφίες που χρονολογούνται τον 14ο αι.
Στο εσωτερικό του ναού, εντύπωση προκαλούν η διακόσμηση των σκαλιστών μαρμάρων αλλά είναι εμφανές ότι στη διάρκεια των αιώνων διακοσμήθηκε ξανά, σύμφωνα με τις επιταγές της κάθε εποχής.
Κοντά στην Παναγία των Χαλκέων ξεκινούσε τα πρώτα χρόνια της χριστιανικής λατρείας στη Θεσσαλονίκη, η πομπή που ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του πολιούχου Αγίου Δημητρίου. Κοντά στην εκκλησία υπήρχαν οι στοές στις οποίες δίδασκε και είχε συλληφθεί ο Άγιος Δημήτριος.
Από εκεί η πομπή συνέχιζε στο ναό της Αχειροποιήτου για να καταλήξει στο ναό του Αγίου Δημητρίου που ήταν αφιερωμένος στη μνήμη του πολιούχου της Θεσσαλονίκης και ολοκληρωνόταν οι εορταστικές εκδηλώσεις.