Ο ναός του Αγίου Νικολάου του Ορφανού βρίσκεται στην Άνω πόλη της Θεσσαλονίκης, κοντά στα ανατολικά τείχη μεταξύ των οδών Ηροδότου και Αποστόλου Παύλου.
Κατασκευάστηκε τη δεύτερη δεκαετία του 14ου αιώνα, πιθανότατα από τον Σέρβο κράλη Μιλούτιν και αποτελούσε καθολικό βυζαντινής μονής.
Τις ονομασίες “Άγιος Νικόλαος Ορφανός” και “Άγιος Νικόλαος των Ορφανών” συναντάμε σε κείμενα του 17ου και 18ου αιώνα. Αφορά είτε τον ιδρυτή του ναού, είτε την ιδιότητα του Αγίου Νικολάου ως προστάτη των ορφανών.
Η αρχική μορφή του ναού ήταν βασισμένη στην τεχνοτροπία της τρίκλιτης βασιλικής. Στη σημερινή του μορφή είναι μια μονόχωρη ξυλοστεγής βασιλική με περίστωο.
Το εσωτερικό του ναού στολίζουν καλά διατηρημένες τοιχογραφίες των αρχών του 14ου αιώνα
αντιπροσωπευτικά δείγματα της ζωγραφικής της παλαιολόγειας αναγέννησης.