Στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα Θεσσαλονίκης παρουσιάζονται οι οι κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις που επηρέασαν αποφασιστικά το μέλλον του Ελληνισμού της περιοχής.
Η αρχική έκθεση του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα σχεδιάστηκε από τον Ιωάννη Μαζαράκη-Αινιάν. Το 1990 αναμορφώνεται ριζικά από το διάσημο σκηνογράφο Γιώργο Ανεμογιάννη. Το 2009 χάρη στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Πολιτισμός» ανακαινίζεται ο εκθεσιακός χώρος σύμφωνα με τις σύγχρονες μουσειακές αντιλήψεις και με διαδραστικές εφαρμογές.
Η Μόνιμη Συλλογή του Μουσείου περιλαμβάνει τις εκθέσεις:
1.Εικαστικές Προσεγγίσεις της Ιστορίας της Μακεδονίας, 19ος-20ός αιώνας:
Έκθεση έργων τέχνης από τη συλλογή του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και της Νεότερης Ιστορίας της Μακεδονίας.
Η έκθεση «Εικαστικές Προσεγγίσεις της Ιστορίας της Μακεδονίας, 19ος-20ός αιώνας» παρουσιάζει εικαστικά έργα και αρχειακό υλικό από τη συλλογή του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και της Νεότερης Ιστορίας της Μακεδονίας (ΙΜΜΑ).
Ιδιαίτερης αξίας είναι και η δημιουργία των εικαστικών έργων που απεικονίζουν στιγμές ή προσωπικότητες που αφορούν την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
2.Αγώνες για την Ελευθερία:
Τα ελληνικά επαναστατικά κινήματα στη Μακεδονία κατά τον 19ο αιώνα
1821-1822, 1854-1856, 1878, 1896-1897
3.Η Μακεδονική Κοινωνία:
Η κοινωνία της Μακεδονίας στα τέλη του 19ου αιώνα
4.Το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη:
Αναπαράσταση του γραφείου του Γενικού Προξένου
Το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη υπήρξε το επιτελικό κέντρο του Μακεδονικού Αγώνα. Το στελέχωναν διπλωμάτες και επίλεκτοι αξιωματικοί, οι οποίοι εργάζονταν ως «ειδικοί γραφείς».
Εξέχουσα προσωπικότητα υπήρξε ο Λάμπρος Κορομηλάς (1856-1923), ο οποίος διετέλεσε Γενικός Πρόξενος από το Μάιο του 1904 έως το καλοκαίρι του 1906. Αυτός οργάνωσε μεθοδικά το Μακεδονικό Αγώνα.
5.Χαρακτηριστικά του Αγώνα:
Η στελέχωση των ελληνικών ανταρτικών σωμάτων
Ο ένοπλος Μακεδονικός Αγώνας ήταν ένας ανταρτοπόλεμος, κυρίως ανάμεσα στους Έλληνες και τους Βουλγάρους. Ο στρατηγικός στόχος κάθε παράταξης στις πόλεις και την ύπαιθρο ήταν να αναζωογονήσει το εθνικό φρόνημα των οπαδών της και να πτοήσει τους αντιπάλους της.
6.Ο αγώνας στις πόλεις και τα χωριά:
Η διαμόρφωση του ελληνικού αγώνα στην ύπαιθρο και στις πόλεις και ο ρόλος του κλήρου
Στην ύπαιθρο οι συνθήκες διαβίωσης των ενόπλων σωμάτων ήταν αντίξοες. Στις πόλεις, κάτω από το βλέμμα των Οθωμανών, η ελληνοβουλγαρική σύγκρουση δεν μπορούσε παρά να είναι συνωμοτική.
Από τη στιγμή που η εθνική χειραφέτηση των Βουλγάρων εκδηλώθηκε με την ίδρυση και την απόσχιση από το Πατριαρχείο αυτόνομης εκκλησίας, της Εξαρχίας, η εμπλοκή του κλήρου στην ελληνοβουλγαρική διαμάχη ήταν αναπόφευκτη.
7.Το τέλος του ένοπλου Μακεδονικού Αγώνα:
Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι οδηγούν στην ένωση της Μακεδονίας με την Ελλάδα.
Τον Ιούλιο του 1908 έγινε η νεοτουρκική επανάσταση. Το φθινόπωρο του 1912 η Ελλάδα, η Σερβία, η Βουλγαρία και το Μαυροβούνιο συνεργάστηκαν, και κήρυξαν διαδοχικά τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος έληξε με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913) που επικύρωσε την ελληνική κυριαρχία στο μεγαλύτερο μέρος των μακεδονικών εδαφών, αντίστοιχων λίγο πολύ με τον καθαυτό ιστορικό χώρο της αρχαίας Μακεδονίας.
8.Μετά το Μακεδονικό Αγώνα:
Από τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων ως σήμερα
Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-18), στο πλευρό των δυνάμεων της Entente, αποτελεί τομή για την ιστορία της Μακεδονίας.
Το Ζέπελιν
Η αποκαλούμενη Στρατιά της Ανατολής αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης το φθινόπωρο του 1915. Οι επιδρομές γερμανικών αεροσκαφών ήταν συχνές στη Θεσσαλονίκη. Ανάμεσα στους γερμανικούς βομβαρδισμούς ξεχώρισαν οι επιχειρήσεις με αερόπλοια, γνωστά ως Ζέπελιν.
Αυτά τα μεγάλου μεγέθους πηδαλιουχούμενα αερόστατα είχαν πάρει το όνομά τους από τον εφευρέτη τους, κόμη Φερδινάνδο φον Ζέπελιν. Το πρώτο Luftschiff Zeppelin (LZ-1) πέταξε στις 2 Ιουλίου 1900.
9.Συλλογή οχημάτων ελληνικού στρατού:
Δωρεά Αλέξανδρου Χαΐτογλου
Πρόκειται για συλλογή των οχημάτων και πυροβόλων του Ελληνικού Στρατού η οποία αποτελείται από χειροποίητα μοντέλα και εκτίθεται μόνιμα στην αίθουσα «Αλέξανδρος Χαΐτογλου» του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα.
Από τα μάνλιχερ στα σύγχρονα εξοπλιστικά προγράμματα.
Η συλλογή των οχημάτων και πυροβόλων του Ελληνικού Στρατού, που εκτίθενται στο Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, αποτελείται από χειροποίητα μοντέλα που κατασκευάστηκαν με ποικίλα υλικά (όπως το πλαστικό, το μέταλλο και οι ρητίνες).
Σήμερα στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δει από κοντά αυτοκίνητα που χρησιμοποιήθηκαν στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική Εκστρατεία, όπως και κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου.
10.Διοράματα:
Στο υπόγειο παρουσιάζονται 4 διοράματα σε φυσικό μέγεθος και 1 μικρότερο – ειδικά κατασκευασμένο από playmobil – με σκηνές από την καθημερινότητα των ανθρώπων και τις μάχες στο Βάλτο των Γιαννιτσών, την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα.
11.Συλλογή Κειμηλίων:
Το Μουσείο διαθέτει μια πλούσια συλλογή κειμηλίων και τεκμηρίων. Στις αίθουσές του παρουσιάζονται σπουδαία εκθέματα που μας διηγούνται ιστορίες από τη Μακεδονία του 19ου και 20ου αιώνα. (Επανάσταση του 1821, Μακεδονικός Αγώνας, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος).
Τα εκθέματα προέρχονται από δωρεές ή μακροχρόνιες παραχωρήσεις συλλεκτών, ιδιωτών, αλλά και από δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς.