«Οι δρόμοι του κουδουνιού 2024»
Το Ευρωπαϊκό Φεστιβάλ Κωδωνοφορίας επιστρέφει στους δρόμους της Θεσσαλονίκης μετά από την αναγκαστική παύση λόγω της πανδημίας.
«Οι δρόμοι του κουδουνιού» έρχονται στην Θεσσαλονίκη, την πρώτη Κυριακή του Μαρτίου 2024, με δράσεις, Events και αποκορύφωση την μεγάλη παρέλαση που θα διασχίσει την παραλιακή λεωφόρο Νίκης από τον Λευκό Πύργο έως την πλατεία Αριστοτέλους.
Το λαϊκό δρώμενο που έχει τις ρίζες του σε έθιμα που χάνονται στο βάθος του χρόνου αναβιώνει μέσα από ένα τρίωρο γλέντι στη διάρκεια του οποίου θα δούμε Αράπηδες (Αράπιντεν), Τσολιάδες, τη Μπάμπω, Μέριου, Χαράπια, Αρκούδες, Μπαμπούγερα, Μωμώγερους, Μπαμπιντεν, Νταβανισκα, Αποκριγιώματα, Γέροι και Κορέλες, Αρκουδιάρηδες από πόλεις της Ελλάδας αλλά και των Βαλκανίων.
Τουλάχιστον 25 ομάδες Κωδωνοφόρων έχουν επιβεβαιώσει την συμμετοχή τους στο Φεστιβάλ και θα συντελέσουν στην αναβίωση και παρουσίαση του εθίμου στο κοινό της πόλης.
Παράλληλες Δράσεις του Ευρωπαϊκού Φεστιβάλ Κωδωνοφορίας 2024
Οι εικαστικές δράσεις που συνοδεύουν το πρόγραμμα του 6ου Ευρωπαϊκό Φεστιβάλ Κωδωνοφορίας στη Θεσσαλονίκη είναι εκθέσεις φωτογραφίας, workshops, επιστημονικές ημερίδες, μουσική, ομιλίες, οι οποίες θα ξεκινήσουν από την παρασκευή 23 Φεβρουαρίου και θα ολοκληρωθούν την Κυριακή 3 Μαρτίου 2024, με την μεγάλη πομπή των Κωδωνοφόρων στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.
- Παρασκευή 23 Φεβρουαρίου 2024: Έκθεση Φωτογραφίας «Κωδωνοφορίες ξανά»
- Πολυχώρος Τέχνης Remezzo, Ν. Πλαστήρα 2 (Πλαζ Αρετσούς)
Εγκαίνια έκθεσης φωτογραφίας «Κωδωνοφορίες ξανά». Συμμετέχουν:
Βάρνας Μανώλης, Γανδά Έλενα, Ζήδρου Θέμις, Κανονίδης Δημήτρης, Καρκατσέλης Βασίλης, Κουρτίδης Ευθύμιος, Μιμερίνης Αντώνης, Μπάτζιου Κατερίνα, Παπαναούμ Καίτη, Πολυδεύκης Ασωνίτης, Πομάκης Γιάννης Προκοπίου Δημήτρης, Σαχπεκίδης Νίκος, Σταματίου Σταύρος, Τσιλιγκιρίδης Γιώργος, Φάρος Χάρης, Χατζημανώλη Μαρία, Χατζηπαναγιώτου Αλκμήνη Πέτρου
Διάρκεια έκθεσης: Καθημερινά 18:00 με 20:00, έως 3 Μαρτίου 2024.
(Φωτογραφική Ομάδα Θεσσαλονίκης UMBRA)
- Σάββατο 24 Φεβρουαρίου 2024: Εικαστική Έκθεση «Οι Καμπάνες του Κόσμου»
- Λαογραφικό & Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης (ΛΕΜΜ-Θ)
Εγκαίνια της έκθεσης – εργαστηρίου του Περιπλανώμενου Μουσείου Πολιτισμών της Βαλένθια με τίτλο «οι καμπάνες του κόσμου» για παιδιά και ενήλικες.
Το ΛΕΜΜ-Θ στο πλαίσιο του 6ου Φεστιβάλ Κωδωνοφορίας «Οι δρόμοι του κουδουνιού» σε συνεργασία με το Περιπλανώμενο Μουσείο των Πολιτισμών φιλοξενεί την ιδιαίτερη έκθεση/ εργαστήριο «Καμπάνες του Κόσμου».
Η περιήγηση διαρκεί μια ώρα και η αφήγηση με στοιχεία εθνολογίας, μουσικολογίας και μουσειοπαιδαγωγικής προσαρμόζεται πάντα ανάλογα με τις ανάγκες του κοινού.
Η έκθεση απευθύνεται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.
Περισσότερες Πληροφορίες: Το Περιπλανώμενο Μουσείο Πολιτισμών στο ΛΕΜΜ Θ – «Καμπάνες του Κόσμου»
Την ίδια μέρα στο Σπίτι Πολιτιστικού Συλλόγου Σκύρου θα εγκαινιαστεί η έκθεση φωτογραφίας «Κωδωνοφορίες παντού».
- Πέμπτη 28 Φεβρουαρίου 2024: Έκθεσης φωτογραφίας με τίτλο «Κωδωνοφόροι στους δρόμους»
- Στον χώρο «Στέκι» επί της οδού Ν. Παρασκευά 14 Συκιές
Εγκαίνια έκθεσης φωτογραφίας «Κωδωνοφόροι στους δρόμους».
Συμμετέχουν: Γαροφαλλίδης Τηλέμαχος και Σεϊρίδου Μένη
Διάρκεια Έκθεσης: Καθημερινά 19.00 με 22.00, έως 6 Μαρτίου 2024.
- Σάββατο 2 Μαρτίου 2024: Ημερίδα, τίτλος: «Κωδωνοφορίες – τελετουργίες – θέατρο»
- Φουαγιέ Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Εθνικής Αμύνης 2
Ομιλητές: Κουτελάκης Χάρης (δρ. Αρχαιολογίας, Ιστορικός) Τίτλος: Από τους Κώδωνες των αρχαίων μεταλλωρύχων -μεταλλουργών στα Κουδούνια των Μπαμπούγερων , Μαχαιριανάκη Άννα (Σκηνογράφος, Ενδυματολόγος)
Τίτλος: Η σημασία της Μεταμφίεσης -Μεταμόρφωσης στη μυσταγωγία της Κωδωνοφορίας, Σκλαβενίτης Πάνος (Εικαστικός καλλιτέχνης) Τίτλος: #thehead -Τι είμαστε όταν φοράμε το κεφάλι κάποιου άλλου αντί για το δικό μας;
Εισήγηση διαμέσου Πλάσματος (επιτέλεση: Μαρία Λάππα)
(«Οι Δρόμοι του Κουδουνιού» με την υποστήριξη του Κ.Θ.Β.Ε.
Απόσπασμα από την παρέλαση των Κωδωνοφόρων το 2017 στη Θεσσαλονίκη:
Το Φεστιβάλ Κωδωνοφόρων- Bellroads
Κάθε χρόνο, συνήθως την περίοδο του Φεβρουαρίου, πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη το Ευρωπαϊκό Φεστιβάλ Συνάντησης Κωδωνοφόρων “Οι δρόμοι του Κουδουνιού».
Μία σπουδαία γιορτή που παρουσιάζει στο ευρύ κοινό τα έθιμα της κωδωνοφορίας μέσα από ευφάνταστα events και επιστημονικές συναντήσεις.
Καλλιτεχνικές εικαστικές δράσεις που εμπνέονται από το έθιμο της κωδωνοφορίας, προβολές ταινιών, εκθέσεις φωτογραφίας, workshops, επιστημονικές ημερίδες, θέατρο σκιών, συναυλίες, είναι μερικές μόνο από τις δράσεις του Φεστιβάλ.
Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την τελευταία ημέρα της διοργάνωσης, όπου πραγματοποιείται μία μεγάλη και εντυπωσιακή πομπή ομάδων κωδωνοφόρων από την Ελλάδα και την Ευρώπη.
Οι ομάδες ξεκινούν από το Λευκό Πύργο και μέσω της Παραλιακής Οδού καταλήγουν στην Πλατεία Αριστοτέλους, όπου παρουσιάζουν το έθιμό τους με χορούς και μουσικές μέσα σε 15 περίπου λεπτά.
Εκείνη την ημέρα, όλη η πόλη δονείται κυριολεκτικά από τον επιβλητικό ρυθμό των κουδουνιών ενώ Θεσσαλονικείς και επισκέπτες παρασύρονται και συγκινούνται από το φαντασμαγορικό θέαμα των κωδωνοφόρων, την διαφορετικότητα των μεταμφιέσεων τους, την ένταση του ήχου χιλιάδων κουδουνιών που χτυπούν ταυτόχρονα, αλλά κυρίως από το πάθος, την ένταση και την ορμή των εκατοντάδων κωδωνοφόρων που κατακλύζουν τη Θεσσαλονίκη.
Όλες οι δράσεις του Φεστιβάλ έχουν ως άξονα να συνδέσουν την παράδοση στα δρώμενα της κωδωνοφορίας στην Ελλάδα με τα αντίστοιχα του Ευρωπαϊκού χώρου και να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης στους σύγχρονους καλλιτέχνες να προσεγγίσουν μέσα από την τέχνη τους και με τη δική τους δημιουργική ματιά τα έθιμα της κωδωνοφορίας.
Οι Δρόμοι του Κουδουνιού-Ιστορική Αναφορά
Έως την 9η χιλιετία π.Χ. τα ανθρώπινα πατήματα ήταν του κυνηγού τροφοσυλλέκτη που γύριζε τη γη για να βρει τροφή· από τότε εμφανίζονται και τα πατήματα του καλλιεργητή που κάνει τη γη να γυρίζει γι αυτόν σε πρωτόγνωρους, παραγωγικούς κύκλους.
Με την ανακάλυψη της γεωργίας, η αμέτρητη έκταση, το χάος, γίνεται χωράφι, χώρος μετρημένος, ενώ η αδιάφορη εναλλαγή θερμών και ψυχρών περιόδων γίνεται πέρασμα από τον ένα παραγωγικό κύκλο στον άλλο, χρόνος μετρημένος.
Οι γεωργοκτηνοτροφικές κοινότητες βίωναν τα περάσματα από τον έναν παραγωγικό κύκλο στον άλλο με την εξαιρετική ένταση που τροφοδοτούσε το δίπολο του φόβου και της ελπίδας. Φόβος απέναντι στο απρόβλεπτο και το ευμετάβλητο της κλιματικής συνθήκης που μπορούσε να απειλήσει τη σοδειά, άρα την επιβίωση της κοινότητας.
Ελπίδα για καλή συγκομιδή και υγιή αναπαραγωγή ανθρώπων και ζώων.
Αυτά τα κοινά και διάχυτα στις κοινότητές τους ισχυρά αισθήματα ώθησαν τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους να επινοήσουν διαβατήριες τελετές, ιεροπραξίες ευγονικού και ευετηρικού-καλοχρονιάτικου-χαρακτήρα, κυρίως μιμητικές παραστάσεις των γεωργικών εργασιών, και να τις πυκνώσουν κατά το κρίσιμο πέρασμα από τον χειμώνα (εποχή εμφανούς νέκρωσης της φύσης), στην άνοιξη (εποχή αρχόμενης αναβλάστησης).
Με τις τελετές, τα δρώμενα όπως ονομάζονται, επικαλούνταν μυστηριακές, υπέρτερες των φυσικών δυνάμεων δυνάμεις, για να τις εξευμενίσουν, ώστε να ευεργετήσουν την κοινότητα: ευεργεσία σημαίνει ανανέωση της εμπιστοσύνης στη δύναμη της κοινότητας, στον συλλογικό της εαυτό, στην αλληλεγγύη ανάμεσα στα μέλη της.
Η περιοχή μας, εδώ στη Θεσσαλονίκη, πάνω στον διάδρομο Θερμαϊκός-Αξιός-Μοράβας-κοιλάδα της Ουγγαρίας που διέτρεξε ο πολιτισμός των καλλιεργητών μεταδίδοντας, γύρω στην 7η χιλιετία π.Χ., τη γεωργία από το Αιγαίο στις ολιγομελείς κοινωνίες των κυνηγών της Μεσευρώπης, υπήρξε κεντροβαρική στην ανάπτυξη του νέου γεωργοκτηνοτροφικού πολιτισμού και των ιεροπραξιών του.
Άλλοι τρεις διάδρομοι, δυτικά της ελληνικής χερσονήσου, διαπερνούν το ορεινό εμπόδιο των Άλπεων επιτρέποντας τη μετάδοση της γεωργίας έως την 5η χιλιετία π.Χ., από τη βόρεια ακτογραμμή της Μεσογείου στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη: το πέρασμα του Μπρέννερο στη Βόρεια Ιταλία, ο Ροδανός ποταμός πλάϊ στη Μασσαλία, η περιοχή Καρκασσόν δίπλα στα Πυρηναία.
Περιοχές επίσης κεντροβαρικές σε ομοιόθετες ιεροπραξίες, δρώμενα γονιμικά, κωδωνοφορίες εκκωφαντικές και αποτροπαϊκές για τη συντριβή των ενάντιων στην επιβίωση των κοινοτήτων δαιμόνων και τον εξευμενισμό των φιλίων δυνάμεων.
Δρώμενα που θα φιλοξενήσουμε στην πόλη μας, «εκτός τόπου και χρόνου», ως προς τη γεωγραφία και τη συμβατική χρονομέτρηση, εντός όμως της εποποιίας της κοινής γεωργοκτηνοτροφικής μας κληρονομιάς, της πιο πλατιάς, της πιο γενναιόδωρης αναγωγής του σημερινού μας πολιτισμού:
Η γεωργία υπήρξε «μαθητεία αρετής και θάρρους» και είμαστε οι σημερινοί άνθρωποι παιδιά εκείνης της εποποιίας που χάραξε πάνω στη γη η γεωργοκτηνοτροφική κοινωνία καθιστώντας οικουμένη την πριν «ανώνυμη, ανυπόστατη, ερημωμένη» γη.
Αν ο προνεωτερικός άνθρωπος επινόησε τα εκκωφαντικά στην κλίμακα της κοινότητάς του κουδούνια για να εξορκίσει το κακό, και φαίνεται πως τα κατάφερε καλά, τί διαστάσεων κουδούνια να περιμένουμε από τον νεωτερικό άνθρωπο που σε δυόμισι μόλις αιώνες κατάφερε να απειλήσει τον πλανήτη;
Ίσως μια κωδωνοφορία συμπαντικής κλίμακας!
Ζήσης Σκαμπάλης
Προιστάμενος διεύθυνσης Λ.Ε.Μ.Μ.-Θ.
Το Κουδούνι στα έθιμα και την παράδοση του τόπου μας
Το κουδούνι είναι ταυτόχρονα μουσικό όργανο και ηχητικό αντικείμενο κοίλου ή κωνικού σχήματος, το οποίο φέρει στο εσωτερικό του ένα σείστρο ή ένα σφαιρίδιο που παράγει ήχο όταν έλθει σε επαφή με τα χείλη του.
Εκτός από μουσικό όργανο και ηχητικό αντικείμενο, το κουδούνι φέρει ακόμη μια ιδιότητα που συνδέεται με την παρουσία του στο πλαίσιο ευετηρικών, γονιμικών και βλαστικών τελετουργιών, μορφές και εκδοχές των οποίων συναντούμε ως τις μέρες μας.
Ο ήχος του Κουδουνιού είτε μεμονωμένα είτε συνδυαστικά προκαλούσε το δέος, τον ενθουσιασμό αλλά και τον φόβο, συναισθήματα ισχυρά τα οποία οι τελεστές επιδίωκαν να μεταβιβάσουν στις ευεργετικές ή φθοροποιές δυνάμεις της φύσης σε μια απόπειρα, να τις καλέσουν ή αντίστοιχα να τις ξορκίσουν.
Κουδούνια στερεωμένα επάνω σε αυτοσχέδιες κατασκευές συνόδευαν τα κάλαντα που έλεγαν τα παιδιά τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά, των Φώτων και του Λαζάρου καθώς και τα χελιδονίσματα στις αρχές της άνοιξης.
Με κουδούνια στα χέρια τα μικρά παιδιά περιδιαβαίνουν την ύπαιθρο ανήμερα του Ευαγγελισμού χτυπώντας τα δυνατά για να διώξουν με τον ήχο τους τα φίδια κάτι το οποίο επιχειρούσαν και οι βοσκοί στην Κύπρο οι οποίοι συνήθιζαν να κρεμούν μικρά κουδούνια στα βοσκοράβδια τους.
Ιδιαίτερο ρόλο επέχει το κουδούνι ,στο πλαίσιο των διαβατήριων τελετουργιών με την παρουσία του να λειτουργεί είτε αποτρεπτικά είτε συμβολικά.
Έτσι ερμηνεύεται η παρουσία των κουδουνιών στη γυναικεία ενδυμασία των Δωδεκανήσων αλλά και η τοποθέτηση ενός κουδουνιού κάτω από το προσκέφαλο των νεόνυμφων στους Παξούς , πιθανόν ως μέσο εξουδετέρωσης του αμποδέματος (βασκανίας).
Κουδούνια τέλος συναντάμε σε όλα σχεδόν τα έθιμα και τα δρώμενα του Δωδεκαημέρου και των Αποκριών στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο.
Πλαισιωμένα από αρχέγονες αναφορές στη λατρεία των χθόνιων και ζωόμορφων θεοτήτων, με το βρόντισμα τους να συνοδεύεται από ήχους διονυσιακούς, με ονομασίες ποικίλες,(μπατάλια, λεριά, τσοκάνια , κυπριά), εξαρτήματα αναγκαία και δομικά στον κύκλο των δρωμένων, περνούν σαν κάτι το ιερό από γενιά σε γενιά , επενδυμένα με συμβολική αξία ως στοιχεία ταυτότητας του τόπου και των ανθρώπων του.
Πηγή-Κείμενα : Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας- Θράκης
Οι φωτογραφίες είναι από την παρέλαση Οι Δρόμοι του Κουδουνιού 2017 στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.